حماسۀ برزونامه انعکاس جنگاوری وَهبرز از فراتراکا ها (والی های پارس) به نظر می رسد.
در برزو نامه برزوی جنگاور پسر سهراب (سرخ) است. وَهبرز نیز جانشین رته-شتری (شهریار سرخ) است که نامش با نام اردشیر مقابله شده است . چون رَکته (سرخ) در سنسکریت که با واژۀ رُز (از ریشۀ *reudh-) در زبانهای اروپایی همریشه می نماید، می توانست در ایران به صورت رَهته (رَته) تلفظ گردد. به نظر می رسد واژهٔ فارسی رَزیدن (رَجیدن) یعنی رنگ کردن (قرمز رنگ کردن) بازمانده رَثه/رَتهٔ باستانی باشد. خود واژهٔ رنگ به صورت رَنج در سنسکریت به معنی سرخ است.
توالی و هم خانوادگی حاکمان غالباً به دلیل پدر فرزندی است. تطابق نام برزوی اساطیر حماسی با اوبورزوس گویای ناگفته ها است. در تاریخ ایران به غیر از نام اوبورزوس و برزویه حکیم کس دیگری برای قیاس با برزوی حماسی پیدا نمی‌شود که از این میان نام برزویه از خاندان سوخرا (سهراب) هم جالب است. ولی برزویه مربوط به جهان علم است و مربوط به جهان قهرمانان حماسی نیست. نام سوسن رامشگر دشمن برزو به صورت سنسکریتی سوچی-ان (سفیدی) یادآور نام سلوکیان (بسیار سفیدان) دشمنان وهبرز است.
درباره سکه دراخما (درهم) کمیاب از مجموعه سان رایز
(از امیر آلبرت)
به روایت پولیانوس (VII, 39-40)، “وَهبَرز” که چهار درهمی های او شناخته شده هستند و به عنوان اُبرزس در منابع مورخان کلاسیک شناسایی شده است به انتقام کشتن۳۰۰۰ ایرانی، ۳۰۰۰ کاتایکوی / کاتی کی (ساکنین) یا مستعمره نشین نظامی را قتل عام کرده است. گفته می شود این سکه تک درهمی به عنوان یادبود این واقعه ضرب شده و وهبرز یکی از شاهان قدرتمند محلی پارس (فرترکه ها) را در حال کشتن سربازی یونانی-مقدونی نشان می دهد.
از این سکه دو نمونه در دنیا وجود دارد که یکی از آنها در مجموعه سان رایز است. نخستین بار این دو سکه را بیوار در کتاب خود تحت عنوان “شخصیت های مهر در باستان شناسی و ادبیات” معرفی کرد ولی نامی از صاحبان این سکه ها نیاورد.
ویزهوفر ضرب سکه “وَهبَرز” و “ودفرداد اول” را دال بر شورش و عصیان در مقابل اربابان سلوکی می داند و ودفرداد اول را “فرترکه آخر”، جانشین وَهبَرز و شاید فردی می داند که «دمتریوس دوم ـ پادشاه سلوکی ـ برای مقابله با مهرداد اول پادشاه اشکانی در سال ۱۴۰ پیش از میلاد دست یاری به سوی او دراز کرد».
اردشیر پنجم سلسه شاهان پارس، همان اردشیر اول ساسانی (اردشیر بابکان) است.
ضرابخانه این سکه متاسفانه مشخص نیست. برای تمامی سکه های فرترکه ها ضرابخانه ای تا کنون مشخص نشده است. کتیبه آرامی یا به اصطلاح پهلوی اشکانی است. کتیبه سمت چپ و پشت شخص ایستاده بی چون و چرا whwbrz است ولی دو کتیبه دیگر قدری مبهم هستند و خوانش های احتمالی بدین قرار است کلمه سمت راست prsy یعنی “پارس” شاید گویای محل ضرب باشد ولی مبهم است آیا پارس نام شهر است یا یک ایالت؟ و کتیبه پایین کلماتی مخفف prtrk ZY ALHYA خوانش شده است به معنی “فرترکه ی خدا” یا به عبارتی شاید “حاکم خدا” که قدری جای تردید دارد. در مورد تاریخ سکه هم اختلاف نظرهای شدیدی میان سکه شناسان برجسته ای چون مایکل آلرام، دیتریش کلوزه، ویلهلم موزلر و اولیور هوور وجود دارد. آیا “بگداته” شاه نخست است یا “وهبرز” یا “اردشیر اول”؟ پس به ناچار تاریخ دقیقی نمی توان مطرح کرد و باید چنین گفت که ضرب این سکه در نیمه نخست قرن سوم پ. م رخ داده است.
با سپاس از اطلاعات سودمند دکتر مصطفی ده پهلوان، استاد باستان شناسی دانشگاه تهران.
نگاره سکه دراخمای وهبرز
برگرفته از صفحه کانون ایرانشناسی دانشگاه تهران.
