قابل قیاس بودن نام الله با اِللیل

نام الله را غالباً بر گرفته از نام اِل خدای کهن امم سامی همراه با پیشوند تعریف اَل میگیرند که ظاهراً معاندی نداشته است. ولی آن از سوی دیگر همچنین با اِل-لیل (ایزد روح بابلی، انلیل سومریان) خدای تقدیر قابل قیاس است که قدرتش با برادرش انکی محدود می شده است: معنی نام اکدی اِللیل (ایزد روح و آسمان) که نظیر اِل قدرت خدایی (فرّ ایزدی) به خدایان و فرمانروایان دیگر نظیر مردوک و آشّور عطا میکرده به صورت اِلیلو به معنی خوشی و شادمانی یاد آور اهورامزدا خدای شادی و خوشی ایرانیان برادر معاند اهریمن (شیطان) است. نام اهورا نیز به صورت سنسکریتی اش اسورا به معنی روح آمده است. لذا چنین به نظر می رسد که اِللیل در عهد هخامنشی در تقسیم قدرت خدایگانی در نقطه مقابل برادر خود انکی که ایزد زمین و خرد و فریب و دارای سمبل مار بابلی یعنی انکی/ائا (شیطان) تصور میشده است. و موضوع معارضه الله و شیطان، نام الله را هم با اِللیل برادر معاند انکی (دارای سمبل مار) قابل قیاس می سازد. دو جنبۀ متضاد خشم و نابودگری و مهربانی و سعادت دهی آنها نیز مشترک است:

اسم انلیل را در سومری به معنی خدای روح گرفته اند که این معنی الله (خدای پنهان) هم هست: مکتب نحوی بصره با رد ارتباط مستقیم بین دو کلمۀ اله (اِل) و الله، ساخت «الله» را بی‌واسطه و آنی (مرتجل) یا به شکل «لاه» از ریشه «ل-ی-ه» می‌داند که حرف تعریف «اَل» یا واژۀ «اِل» (اله، خدا) به آن چسبیده‌ است. «لاه» به معنی «پنهان بودن» یا «برفراز رفتن و علو یافتن» است. پس «الله» به معنی خدایی است که از دید بندگان پنهان می‌ماند یا خدایی که والا و متعالی است.