کوه‌های آند در آمریکای جنوبی، شاهد ظهور و سقوط تمدن‌های بسیاری، در طی سه هزار سال گذشته بوده است. تمدن نسبتاً متأخر اینکاها، با آغاز گسترش امپراتوری آنان از پایگاه آن، در دره کوسکو، یعنی کم‌تر از صد سال پیش از اعدام امپراتورشان توسط فاتحان اسپانیایی در ۱۵۵۳، شکل گرفت. هیچ یک از تمدن‌های آمریکای جنوبی دارای هنر نوشتار نبودند و اطلاع ما از فرهنگ پیشا ـ اینکایی، بر اساس ملاک‌های باستان‌شناسی است. اما، فرهنگ اینکایی، در روزگار فتح اسپانیایی‌ها، توسط گاه‌نگاران اسپانیای به ثبت رسیده است. علاقه این وقایع‌نگاران، به تبلیغ مسیحیت، توجه آنان را بیشتر به سوی عقاید و آداب مربوط به کافرکیشی این مردمان معطوف ساخت. بیشتر اسطوره‌شناسی منطقه کوسکو، که از سوی وقایع‌نگاران اسپانیایی به ثبت رسیده، ظاهراً، تحت نظارت اینکاها، در حدود اواسط قرن ۱۵ میلادی، گردآوری شده است، یعنی در همان زمانی که امپراتوری اینکا در حال گسترش بود.
منبع:ریچارد کاوندیش،اسطوره شناسی:دایره‌المعارف مصوّر اساطیر و ادیان مشهور جهان، ترجمه‌ی رقیّه بهزادی، تهران،نشر علم،چاپ اوّل،۱۳۸۷