مطابقت هندیجان و بدرانی با هدیفون و ریو اردشیر باستانی

(Correspondence of Hendijan and Badrani with ancient Hedifon and Riv Ardeshir)

شهر هندیجان (هدیفون منابع کهن یونانی، محل آب همواره جاری و کتابت) در شمال همان ریو اردشیر عهد ساسانی (برتبان، بدرانی کنونی) واقع است:

ریو اردشیر (رئو-ارت-شهر) در معنی شهر ثروتمند درخشان بوده است. شیر و شار صوری از واژهٔ شهر بوده اند. بنا به حمدالله مستوفی “برتبان (برتابان، درخشان و گرمسیری) نام دیگر ریو اردشیر بوده است” که تلخیص آن در نام قصبهٔ بدرانی زنده است.

نام کهن هدیفون این شهر هم به معنی محل آب همواره جاری بوده است.

ولی نام هدیفون همچنین می توانست معنی محل کتابت را بدهد:

ha-dip-on: place of writing

hand-divan/dijan: place of writing

چون یاقوت حموی در معجم‌البلدان ج ۲ ص ۵۹۴ ریو اردشیر را ری‌شهر دانسته و می‌نویسد: «در دوره حکومت فارس‌ها، کشته دفتران در آنجا می‌زیستند. و ایشان به خامه جستق می‌نوشتند که خامه‌ای بوده برای کتاب‌های پزشکی و نجوم و فلسفه و امروز کسی نه در عربی و نه در فارسی بدین خامه نمی‌نویسد.»

«کشته دفتران» به گمان یاقوت «گَشته دفیران» است، به معنی شکسته نویسان.

می‌‌گوید، گشته دفیران خط مخصوصی بوده که به روزگار خود او (سده هفتم) هم دیگر نشانی از آن نمانده بود.

و بلاذری در ص ۵۴۰ فتوح‌البلدان گزارشی جالبی از غارت تازیان در شهر ثروتمند ریو اردشیر داده و نوشته که روز تصرف ریو اردشیر از جهت نعمت فراوان که به مسلمانان رو کرد همچون روز قادسیه بود.

به اختصار نام هندیجان (محل آب همواره جاری) در عهد یونانیان هدیفون (هَدیپون) بوده است یعنی محل آب جاری و کتابت. معنی شهر کتابت و شهر ثروتمند در توصیف شهر ریو اردشیر آمده است. معانی هندیجان و هدیفون و ویژگی های ریو اردشیر و نشانی مکانهای آنها گویای مجاورت آن ها است.

معانی محتمل نامهای قدیمی رودخانه های خوزستان در منابع کهن یونانی

خواسپ (خو-وس-اپ، دارای آب بسیار): مطابق رود کرخه (عالی) است.

ایولئوس: این نام به صورت اَاورو-اوس معنی سرچشمه گیرنده از چشمۀ زیرین مطابق نام چاهو و کارون و رود کاریزهای کتب پهلوی است.

پازی تیگر (دجله کوچک): مطابق شاخۀ اصلی رود کارون است.

کوپرات (رودخانۀ زیبا و مطبوع): مطابق شاخۀ دز رود کارون است.

آگرادات (رود بالایی): مطابق رود طاب (مارون) است.

اوروآتیس (رود روان پایینی): مطابق رود جراحی است.

رود هدیفون (زهره= رود همواره جاری) مطابق رود هندیجان (همواره روان) است.

وَرِنه (سرزمین خوشی) نام اوستایی مشترک پارس (پَرهَشی) و عیلام (شوش)

در اوستا زادگاه فریدون (کوروش پارسی و انشانی) وَرِنه (سرزمین خوشی) یاد شده است، لذا این نام را می توان با پَرهَشی (سرزمین شادی) یعنی صورت کهن نام پارس و نیز شوش (محل خوبی و خوشی) پایتخت عیلام سنجید که هر دو در اوستا تواماً تحت نام وَرِنه (سرزمین خوشی) یاد شده اند. دلیل اینکه نام پارس و عیلام در اوستا تحت این اشکال مذکور نیست مستتر بودن آنها تحت همین نام وَرِنه است:

شوش. (ص) به معنی خوب و نیک و لطیف است و شوشتر به معنای بهتر و نیکوتر و لطیف تر باشد. (حمزه ٔ اصفهانی از یاقوت در معجم البلدان).