معنی نامهای کهن شهرهای مراغه و اردبیل و رودهای صافی و قارا سو (خارا سو) آنها
The meaning of the ancient names of the cities of Maragheh and Ardabil and their rivers Safi and Qara Su (Khara Su).
اوئیش دیش نام کهن مراغه در کتیبهٔ سارگون دوم آشوری به معنی محل رود صاف (صافی) است:
अविष m. avisha ocean
अविष adj. avisha not poisonous
अविषय adj. avishaya not having a nobject
दिशा f. dishA region
نامهای افرازهاروذ (افروزهه-رود) و انداهه روذ (ایندهه-رود) کهن مراغه به معنی دارای رود درخشان (صافی) هستند. نام رودخانه مراغه، صافی (صوفی) است:
इन्ध adj. indha lighting
بر این اساس خود نام شهر مراغه بر گرفته از مَرِخش آو (مَرِغ-آو، دارای آب صاف) در اوستایی است که علی الاصول حرف ساکن ش در وسط ساقط شده و به اشکال مرخه و مرغه در آمده است. بعلاوهٔ این که گفتنی است واژهٔ اوستایی مَرِز (پاک و صاف) هم که صورتی از مَرِخش آمده، می توانست به مَرِغ تبدیل شود چون مطابق لغت نامهٔ دهخدا حرف «ز» و به «غ» بدل گردد:
گریز = گریغ:
نترسیده از نیزه و تیر و تیغ
که در دین ما نیست روی گریغ.
فردوسی.
زالوک = غالوک:
کمان گروهه ٔ زرین به چرخ گشته هلال
ستاره یکسر غالوکهای سیم اندود.
خسروانی.
آمیز = آمیغ:
چو دریافت دلدار آمیغ جفت
به باغ بهارش گل نو شکفت.
؟
نام رودخانه اریخشان (دارای رود رخشنده) نیز که در کتاب پهلوی دینکرد آمده متعلق به رود صافی به نظر می رسد: “هنگامی که او (زرتشت) به چهارمین شاخهٔ رود دائیتی نیک (موردی چای) رسید که نامش رود اریخشان (آب رخشنده) است، زرتشت برای انجام تشریفات هوم از آن آب بر داشت.”
در رابطه با محل همپرسگی های زرتشت با اهورا مزدا و امشاسپندان در آذربایجان گفتنی است:
نام اردبیل محل بعثت زرتشت را میشود محل چشمهٔ بزرگ مقدس (سرئین= چشمهٔ زیبای ناهید) معنی نمود:
आर्थ adj. Artha honourable
ल n. bila opening, fountain
هیئت ارمنی کهن ارت وت (ارت وئیتی) اردبیل هم به معنی محل چشمهٔ مقدّس است.
نام اردبیل در کتیبهٔ اورارتویی یازیلیق سراب به صورت روتومانی (محل چشمهٔ مقدّس) آمده است.
ऋत adj. Rta enlightened, holy
वन n. vana (mana) fountain
محل کوه هوگروآسیند (کوه خوب محل آبتنی شفا دهنده، سَوَلان):
अवस्नात n. avasnAta bath water
بنا به مندرجات کتابهای پهلوی دینکرد و زادسپرم دومین همپرسگی زرتشت با امشاسپندان در کوهی به نام هوگروآسیند (هوکئیریه اوسنائیتی= محل آبتنی خوب کننده) با امشاسپند وهومن (بهمن) بوده است که مطابق مندرجات یشتهای اوستا این چشمهٔ کوه هوکئیریه همان سرئین (چشمهٔ زیبا) چشمهٔ منسوب به الهه اردویسور اناهیتَ (ناهید و رود بالندهٔ نیرومند آن، خارا سو= آب خروشان) بوده است که آبهای دنیا را پاک و تصفیه می کرده و متصف به زیبایی بوده است:
او به صورتی در اوستا یاد شده که گمان میشود مجسمه‌های موجود در معابد او را توصیف کرده‌اند. آناهیتا بانویی «زیبا، شکوهمند، خوش‌اندام، فره‌مند، کمربند بر میان بسته، دارای موزه‌هایی که تا قوزک پایش با بندهای زرین، همه آراسته، درخشان و با بالاپوشی پوشیده، آراسته، پرچین و زرین، سپید بازو، آراسته به زیورهای زیبا از جمله گوشواره‌های چهار گوش زرین و گردنبند پَنام زرین، گردن زیبا و مقدس، تاج زرین هشت پر بر سر، آراسته به گوهرهایی همچون ستارگان درخشان، روشنایی دارای همه گونه آسانی، آراسته به صد ستارهٔ زرین هشت پاره، گردونه شکل، آراسته با نوارها، زیبا، دارای پنبری برجسته، نیکو ساخته، پوشانده در جامه‌هایی ببرین است.»
محل چهارمین همپرسگی نیز در آن سمت با امشاسپند شهریور در سرای (سراب) بوده که روستایی است در میوان (مهربان).
بقیهٔ پنج همپرسگی زرتشت با اهورامزدا و امشاسپندان در کنار کوه سهند بوده است که محل زادگاهی زرتشت بوده است: نخستین همپرسگی کنار رود دائیتی (موردی چایِ) کوه اسنوند (سهند) با اهورا مزدا و سومین همپرسگی با اردیبهشت در توجان (اوجان)، پنجمین با امشاسپند سپندارمذ بر چشمهٔ خانیک (شاه بلاغی)، ششمین با خرداد در کوه اسنوند (کوه سهند) و هفتمین با امشاسپند امرداد بر دارجه زَبره (پیچ کنار رود دارجه= مغانجیق) در کنار رود دائیتی (موردی چای).