شب یلدا شب زاده شدن ایزد خورشید شکست ناپذیر
شب یلدا در عهد ساسانی پیش روز اورمزد که هنگام زاده شدن خورشید شکست ناپذیر به شمار می آمده است متعلق به اورمزد و در عهد اشکانیان مهرپرست متعلق به ایزد مهر به شمار می رفته است. چون مطابق شاهنامه شب چله یا همان یلدای عهد ساسانیان با اهورامزدا و شراب و شادی و آسودن پیوند اساسی داشته است:
شب اورمزد آمد از ماه دی
ز گفتن بیاسای و بردار می
(شاه نامهٔ فردوسی)
پس در عهد ساسانی شب پیش از روز اورمزد ماه دی (خدا) همان شب “زاده شدن ایزد خورشید شکست ناپذیر” (یَل-دا) در بلندترین شب سال و پیش از کوتاهترین روز سال، بر عکس تصور غالب نه متعلق به ایزد مهر بلکه متعلق به خود اهورامزدا به شمار می رفته است. چون در تقویم ایرانیان نام روز دی (اورمزد) با ماه دی (اورمزد) مطابق میشد و این روز طبق سنت باید جشن گرفته میشد: در تقویم ایرانیان هر روز هر ماه نامزد به نام ایزدان و امشاسپندان بوده است و چون نام ماه و روز همنام میشد در آن روز جشن آن ایزد-امشاسپند برگزار میشد. اهورامزدا در مقام سلف و پدر مهر و آذر و دین (وجدان، ضمیر اصلی) در روز های پیش از روز مهر، آذر و دین، دی به مهر، دی به آذر و دی به دین نامیده شده است.
نظر به مطابقت تولد خورشید شکست ناپذیر با تولد ایزد مهر در ایران واژهٔ یَلدا را ترجمه سریانی واژهٔ ناتالیس (هنگام تولد) گرفته اند؛ ولی در خود ایران واژهٔ مرکب هنگام تولد، یَردا (یَل-دا) میشد. یعنی ناتالیس و یَل-دا (یَر-دا، هنگام آفرینش) واسطهٔ یلدای سریانی را نداشته است. چون شب یلدا به این نام پیش سامیان سابقه نداشته است.
