مآخذ نام و نشان ابراهیم اساطیری
گفته میشود پژوهشگران معاصر با رویکرد تاریخی انتقادی ابراهیم را شخصیتی افسانه‌ای می‌دانند که با هدف مشروعیت بخشی به ادعای بنی اسرائیل بر سرزمینشان ایجاد شده است.
ولی با روش تطبیق اساطیر ملل قدیم خاورمیانه معلوم میشود که نویسندگان تورات نام و نشان ابراهیم را در اساس از سکائیان این منطقه و ایرانیان گرفته اند.
سه پدر توراتی (نیاکان یوسف) از نظر تاریخ اساطیری و تاریخ همان پادشاهان بزرگ اساطیری و تاریخی سکایی به نظر می رسند:
نخستین فرد از سه پدر تورات یعنی ابراهیم (پدر امتهای فراوان) پسر تارَخ مطابق کولاکسائیس (پادشاه امتها) ملقب به پارالات (پیشداد) پسر تارگیتای در روایات سکایی است. نام آبرام وی به معنی پدر عالی ترجمهٔ نام تارگیتای اسکیتان (تَرِگی تای، پدر عالی) پدر کولاکسائیس به نظر می رسد.
در اساطیر ایرانی نام کولاکسائیس (پادشاه قبایل) با جمشید (جَ-مَیه-خشئته، پادشاه قبایل) جایگزین شده است:
जा f. jA tribe, मय maya consisting of
khshaeta: king
نامهای برادران توراتی ابراهیم (جمشید) یعنی ناحور (خشک) و هاران (چاران، ارابه سوار) از ترجمهٔ نامهای ایرانی هوشنگ (در معنی خشک، در مقام لیپوکسائیس سکاها) و تهمورث (پهلوان ارابه سوار، در مقام آرپوکسائیس سکاها) عاید شده اند.
ابراهیم خلیل (پدر امتهای فراوان دوست منش) و بت مردوک شکن مطابق خشیارشای هخامنشی (دوست منش) فرد دیگری است که شایع بوده است فرزند پیامبر گرامی دارندهٔ آتش [آذر] (زرتشت، سپیتاک سپیتمان، سپنتداته) است؛ چون که آتوسا مادر «خشیارشا» (وهومن سپنتداتان روایات ملی) پیشتر همسر این پیامبر گرامی دارندگان آتش (آذر) بوده است. این دو ابراهیم اساطیری و تاریخی در روایات دینی سامی فرد واحدی گمان شده اند: در تورات اسم پدر ابراهیم، «تارَخ» (تارگیتای) است و در قرآن نام «آزر» (آذر، پیامبر گرامی دارندگان آتش، ابراهیم ادهم اساطیری بلخ) به عنوان «اَبِ» (یعنی پدرِ) ابراهیم خلیل (ابراهیم دوست منش، خشایارشای هخامنشی) مطرح شده است.
فرد دوم این خاندان، اسحق (خندان، فاتح) با ایشپاکای اسکیت (پادشاه سواران سکایی) مطابقت دارد که سارگون دوم آشوری (پادشاه قانونی) را در سمت تخت سلیمان غافلگیرانه مقتول (قربانی) ساخت. اسحق (خندان) در مقام خدایگانی مترادف آشّور (خندان)، خدای ملی آشور و برادرش اسمعیل (شگفت انگیز و با شکوه خدایگانی) یادآور مردوک (پسر اِئا/انکی) خدای ملی با شکوه و محبوب بابل است. لذا خود ابراهیم در مقام خدایگانی با اِئا/انکی خدای معبد آبها و زمین و خرد مطابق میگردد.
سومی، یعقوب (کشتی گیر) مطابق پارتاتوا (پرتوان) است که با شاهدخت آشوری ازدواج کرد و برادرش عیسو (پشمالو) مطابق توگدامهٔ کیمری (مخلوق پشمالو) است:
त्वग्ज n. tvagja hairs on the body
dAma: creature
خود یوسف (پسر یعقوب) یا همان یوزارسف مصریان (شاه سرکوبگر) دستگیر شده در چاه و عزیز مصر، مطابق مادیای اسکیتی کشورگشا (افراسیاب تورانی، پسر پارتاتوا)، باج گیرنده از مصر و کشندهٔ فرائورت (فرود سیاوش) در گنجه و توگدامهٔ کیمری (اغریرث) در کیلیکیه و دستگیر شده در غار زیر زمینی اش در اطراف دریاچهٔ ارومیه است.
مقایسه قصهٔ ابراهیم در قرآن و تورات در منابع اسلامی که نشان میدهد چگونه این ترکیب پادشاه پارالات (پیشداد) و هخامنشی در روایات سکایی و ایرانی تبدیل به پیامبر سامی واحدی شده است.
نویسندگان: محمدمهدى فیروزمهر
منبع: میقات حج ۱۳۸۱ شماره ۴۲
حوزه های تخصصی:
ابراهیم علیه السلام در قرآن
نام ابراهیم علیه السلام ، ۶۹ بار و در ۲۵ سوره قرآن مجید آمده است. در قرآن از این پیامبر بزرگ مدح و ستایش فراوان شده و صفات ارزنده او یادآوری گردیده است.
معرفت او نسبت به خداوند، منطق گویایش در برابر بت پرستان، مبارزات سرسختانه و خستگی ناپذیرش در مقابل جبّاران، ایثار و گذشتش در برابر فرمان پروردگار، استقامت بی نظیرش در برابر توفان حوادث و آزمایش های سخت الهی و الگو و اسوه بودنش برای همه موحّدان، هر یک داستان مفصلی دارد که بررسی تفصیلیِ همه آن ها خارج از حد و حوصله این نوشته است، به طور اجمال، خداوند متعال وی را در قرآن این چنین معرفی و وصف نموده است:
۱ ـ «ما او را در دنیا برگزیدیم و او در آخرت از صالحان است. در آن هنگام که پروردگارش به او گفت: اسلام بیاور (در برابر حق تسلیم باش او فرمان پروردگار را از جان و دل پذیرفت) و گفت: در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم.»
۲ ـ «خداوند وسیله رشد و هدایت او را از قبل به او داده و از (شایستگی) او آگاه بود.»
۳ ـ «او کسی است که روی دل را به پاکی و خلوص متوجه خدا کرد و هرگز شرک نورزید.»
۴ ـ «او کسی است که دلش به یاد خدا قوی و مطمئن شده و به همین جهت به ملکوتی که خدا از آسمان ها و زمین نشانش داد، ایمان آورد و یقین کرد.»
۵ ـ «خداوند او را خلیل خود خوانده است.»
۶ ـ «خداوند رحمت و برکات خود را بر او و اهل بیتش ارزانی داشت و او را به وفاداری ستود.»
۷ ـ «او بسیار بردبار، دلسوز و بازگشت کننده (به سوی خدا) بود.»
۸ ـ «او به تنهایی امتی خداپرست و حنیف بود و هرگز شرک نورزید و همواره شکرگزار نعمت های خدابود و خدا او را برگزید و به راه راست هدایتش نمود و به او اجر دنیوی داد و او در آخرت از صالحان است.»
۹ ـ «او پیغمبری صدیق بود.»
۱۰ ـ «او از بندگان مؤمن و از نیکوکاران بود و خداوند به او سلام فرستاده است.»
۱۱ ـ «او از نیرو و بصیرت خاص برخوردار بود و خداوند با یاد قیامت او را (از بندگان) خالص و مخلص گردانیده است.»
۱۲ ـ «خداوند او را به شکل های گوناگون آزمود و او به خوبی از عهده آزمایش ها برآمد و به همین جهت خداوند او را «امام» قرار داد.»
۱۳ ـ «او یکی از پنج پیغمبری است که اولو العزم و صاحب شریعت بودند.»
۱۴ ـ «او کلمه توحید را کلمه پاینده در میان نسل خود قرار داد.»
۱۵ ـ «خداوند کتاب و نبوت را در ذریّه او قرار داد.»
۱۶ ـ «خداوند برای او در میان آیندگان لسان صدق (نام نیک) قرار داده است.»
۱۷ ـ «او در قرآن به عنوان نماد مبارزه با بت پرستی و الگو و اسوه نیکو برای مؤمنان و امت اسلام معرفی گردیده است.»
ابراهیم علیه السلام در توراتِ موجود
تورات موجود هم از حضرت ابراهیم خلیل علیه السلام به بزرگی و عظمت یاد می کند و درباه اش مطالب زیادی نقل کرده است، اما آن خصوصیات و ویژگی هایی که قرآن برای آن حضرت مطرح کرده، در توراتِ موجود حتی شبیه و مانند آن هم یافت نمی شود. در تورات چیزی در باره پیامبری ابراهیم خلیل علیه السلام و مبارزه سرسختانه آن حضرت با بت پرستی و بت پرستان به چشم نمی خورد بلکه احیانا در تورات کنونی مطالبی راجع به ایشان مطرح شده که هرگز لایق شأن و منزلت والای ایشان نبوده و نیست.
برخی از خصوصیاتی که تورات درباره ابراهیم خلیل علیه السلام ذکر کرده، عبارتند از:
۱ ـ او دارای اموال، گله و رمه های فراوان بوده است.
۲ ـ از مهم ترین کارهای ابراهیم علیه السلام ساختن مذابح و تقدیم قربانی سوختنی به درگاه خدا بوده است.
۳ ـ خداوند با او عهد کرده که سرزمین کنعان (فلسطین) را به او و نسلش ببخشد و نیز با او عهد کرده که وی پدر امت های بسیار باشد.
قصه ابراهیم علیه السلام در قرآن و توراتِ موجود
الف ـ قصه ابراهیم علیه السلام در قرآن
داستان زندگی حضرت ابراهیم علیه السلام در قرآن نسبتا مفصل و دارای ابعاد مختلف است. قرآن بر اساس شیوه خاص خود، در موارد متعددی گوشه هایی از داستان آن حضرت را مطرح کرده است.
ابراهیم علیه السلام قهرمان توحید
حقیقتا او شایسته عنوان قهرمان توحید است؛ زیرا مجموع قصه آن حضرت در قرآن بیانگر این است که وی تلاش خالصانه و بی امان و طاقت فرسایی برای حاکم کردن توحید ـ مهم ترین اصل در ادیان توحیدی ـ در زندگی بشر داشته است. تلاش ابراهیم خلیل علیه السلام برای حاکمیت توحید در سرتاسر زندگی انسان و مبارزه اش با بت پرستی و بت پرستان ـ از نزدیک ترین فرد به خود گرفته تا عموم مردم و پادشاهان و گردن کشان زمان خود ـ اصلی ترین بخش از قصه آن حضرت در قرآن است.
درباره عظمت این شخص و اهمیت کار او چیزی بالاتر از آنچه قرآن گفته است ـ که بخشی از آن تحت عنوان ابراهیم علیه السلام در قرآن ذکر شد ـ نمی توان گفت.
ب ـ قصه ابراهیم علیه السلام در تورات
داستان زندگی ابراهیم خلیل علیه السلام در تورات موجود هم، مفصل در فصل ۱۱ ـ ۲۵ از سفر پیدایش بیان شده است. اما چقدر فرق است میان ابراهیمِ تورات و ابراهیمِ قرآن.
از مجموع قصه ابراهیم علیه السلام در تورات چنین استفاده می شود که او مردی ثروتمند ـ و شاید ثروتمندترین فرد زمان خود ـ اهل دنیا بود و تمام همّ و غم او این بود که بتواند از خدا به نفع خود و نسلش عهد و امتیاز بگیرد و نیز مذبحی بسازد و برای خدا قربانی سوختنی تقدیم نماید!
این در حالی است که تورات کنونی چیزی از پیامبری و تلاش ابراهیم خلیل علیه السلام برای حاکم کردن توحید در زندگی بشر و مبارزه اش با بت پرستی و خلوص و بندگی وی در برابر خداوند و دیگر فضایل و مناقب ایشان مطرح نکرده است.
درهر حال قصه ابراهیم خلیل علیه السلام در قرآن و تورات موجود مفصل و دارای ابعاد مختلف است، اما در این نوشته سعی خواهد شد که بخش های عمده آن تحت عناوین ذیل مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد:
* پدر ابراهیم تارخ یا آزر؟
در تورات موجود اسم پدر ابراهیم علیه السلام «تارخ» و در قرآن «آزر» به عنوان «اب» (پدر) ابراهیم علیه السلام مطرح شده است.
به همین دلیل برخی از معاندین، بر قرآن اشکال گرفته و گفته اند نام پدر ابراهیم علیه السلام آزر نیست و آن چه قرآن در این زمینه ذکر کرده، اشتباه و نادرست است.