داریتیان کهن (درختی ها) و بلاسگانیان عهد ساسانی همان طالشی ها بوده اند
(The ancient Daritians (Trees people) and the Balasganians of the Sassanid era were the same as the Taleshis)
اسقف اِلی‌یا که برای ترویج انجیل به این سرزمین ـ که دیگر بلاسگان‌نام نداشت ـ مأموریت یافته بود، با مردمی روبرو شد که خدایی به نام یَزد را که در درخت بلوطی به نام «شاهِجنگل» می‌زیست می‌پرستیدند و بوته‌هایی که پیرامون‌این درخت بودند، «کودکان یَزد» خوانده می‌شدند. اهل‌محل مدّعی بودند که این خدا از اجدادشان به آنان رسیده اسـت (تومادو مارگا، ج ۲، ص۵۰۹-۵۱۲؛ نیز رجوع کنید به فی، ص۳۴۰ـ ۳۴۱). یَزد در پهلوی واژه‌ای معمول دالّ برخداست. کیشی که اسقف الی‌یا می‌بایست با آن مبارزه‌می‌کرد، آشکارا بر گرفته از اعتقادات مزدایی دوران ساسانی بود که احتمالاً با پرستش محلی درختان مقدس درآمیخته‌بود.
به نظر می رسد نام بلوط که از سردهٔ راشها است در شمال ایران راش، لَش، لاش، آلَش و آلاش بوده است و نامهای طوالش (تَوَ-آلش، محل راش نیرومند) و آلاشت (محل راش) بر گرفته از آنند. در این مورد گفته شده است: در میان ساکنان نقاط جنگلی شمال ایران راش از اسامی متفاوتی برخوردار است. مردمان تالش، کلارستان، شهسوار، کلاردشت، کجور آن را راش، در منجیل و عمارلو راج، در آستارا قزل کز، در کوه درفک و طوالش آلاش و الوش، در مازندران مرس، در نور چلر و در گرگان‌رود قزل آغاج، می‌نامند.
بر این اساس به نظر می رسد نام کهن بلاشگان/بلاسگان آنجا هم در اساس ترکیب با-لاش-گان به معنی محل «دارندگان درخت مقدس راش» (داریتیان منابع کهن یونانی) بوده است.
معنی املش و رشت و گیلان و دیلم
نام درخت راش می تواند به معنی خوشمزه باشد:
रसाय्य adj. rasAyya savoury
نام املش (دارای راش نیرومند، مترادف تالش) و حتّی نام رشت (به صورت رَش- شت، محل راش) نیز بر گرفته از راش به نظر می رسند. نام گیلان و دیلم نیز در معنی محل گیاه هم اشاره به تقدیس درخت راش دارند:
द्रुम m. druma (deluma) tree
در دانشنامهٔ جهان اسلام بدون پی بردن به معنی بلاسگان چنین اطلاعاتی در مورد آن جمع آوری شده است:
“بَلاسَگان (عربی: بَلاسَجان، بَلاشَجان؛ ارمنی: بَلَسَکَن)، جاینام فارسی مختوم به ـ اَگان (ـ اَکان) به معنای سرزمین بلاس. به سرزمینی اطلاق می‌شود که بیشترین بخش آن در جنوب مسیر سُفلای رودهای کُر و ارس قرار دارد، و از جنوب به آتورپاتکان (آذربایجان) و از مشرق به دریای خزر محدود است.۱) در دورهٔ پیش از اسلام. سرزمین و ساکنان آن. بخش اصلی و مرکز این سرزمین دشت بلسکن بود که در جغرافیای منسوب به موسی خورنی، به زبان ارمنی (آدونتز ، ص۱۲۴)، با آلبانیا برابر گرفته شده، ولی در واقع همان دشت مُغان (موغان) است. به روایت ابن‌خرداذبه (ص۱۲۱) راه بَرزَند * به وَرثان (وَرْتَنَه کِرْت) از این دشت می‌گذشت. نظر ماریک (هونیگمان و ماریک، ص۸۱ـ۸۲) دایر بر اینکه بَلاسَگان در زمان ساسانیان تا حدود کوههای قفقاز و تنگه دربند ادامه داشته درست نمی‌نماید، ولی نظر ترور (ص۷۵) را باید پذیرفت که، بر اساس آن، بلاسگان تا حدودی منطبق بر منطقه‌ای است که آئِلیانوس، اندر طبیعت جانوران (۷/۱۷) از قول امینتاس، نویسنده قرن چهارم پیش از میلاد، آن را «سرزمین خزران » خوانده است و در دوره یونانی‌مآبی با نام کاسپیانا نیز شناخته می‌شد (این نام را ارامنه در اوایل قرن دوم پیش از میلاد از مادهای آتورپاتکان اخذ کرده بودند). با در نظر گرفتن اینکه در جغرافیای موسی خورنی ( رجوع کنید به هوبشمان، ص۴، ۲۶۷ به بعد، ۳۵۱ـ۳۵۲)، بیشتر کاسپیانا در ایالت بعدی پئه‌ای‌تکرن قرار می‌گیرد، می‌توان نتیجه گرفت که بَلاسَگان منطبق با بخشی از خاک آن ایالت بوده که در جنوب رود کُر قرار داشته است.اصطلاح قومی بالاس‌چیک، که تنها در زبان ارمنی به‌آن بر می‌خوریم، از کلمهٔ بلسکن مشتق شده است (رجوع کنید به مارکوارت، ص۱۲۰، هوبشمان، ص۴۱۲). گفته اِلیشِه (۳۰/۷، و نیز ص۲۶۲ـ۲۶۴؛ لانگلوا، ج۲، ص۲۲۷) را که یکی از شاهان بَلاسگانی هون بوده است نباید واقعیت محض تلقی کرد و نتیجه گرفت که ساکنان بلاسگان اصل و نسب هونی داشته‌اند. بلاسگان در عهد ساسانیان. در یکی از سنگنوشته‌های سه زبانی شاپور اول، که تاریخش اندکی بعد از ۲۶۰میلادی است، برای نخستین بار کلمهٔ بلاسگان دیده می‌شود (پارسی میانه ۲/۱: n ف Bl’sk ؛ پارتی۲/۱: Bl’skn ؛ یونانی ۳/۱: رجوع کنید به [?] Balasagene ماریک، ص۴۹. در این سنگنوشته، در فهرست اسامی استانهای ساسانی، نام این کشور مستقل‌از آلبانیا برده شده است؛ این واقعیت می‌تواند بدان معنی‌باشد که بلسکن حتی اگر کمابیش از مستملکات پادشاهی‌آلبانیا بوده، زمانی که اردشیر اول یا شاپور اول آن را تصرف کرده‌اند، نوعی موجودیت سیاسی داشته است. از طرفی، ابن‌خرداذبه (ص۱۸) شاه بلاسگان (بِلاشجان) را از سلاطینی می‌شمارد که اردشیر اول به آنان عنوان شاهی‌بخشیده بود (رجوع کنید به آدونتز، ص۱۷۰) که نشان می‌دهد شاه بلاسگان، به‌نوعی، انقیاد خویش را به اردشیر (یا شاپور) ثابت کرده و بر اثر آن در شمار دست نشاندگان وی درآمده است. بنا به گزارش فاوستوس، در زمان سلطنت خسرو دوم گرگوری، شاه ارمنستان، اسقف ایبِریا و آلبانیا کوشید تا اتباع سرزمین سنه‌سن را به دین مسیح درآورد (سنه‌سن را موسی خورنی، ۳/۳، به نام این سنه‌سن که شاه ماساگِتها (آلانها) بود، بر مردمان دیگری نیز، از جمله بالاسچیکها، فرمانروایی می‌کرد. سپاهیان شاه ماساگتها به ارمنستان حمله بردند، ولی ارامنه آنها را تار و مار کردند و بقایای ایشان به کشور بالاسچیکها (فاوستوس،۷/۳؛ لانگلوا، ج۲، ص۲۱۵ـ۲۱۶) عقب نشستند. بنابراین، ظاهراً سنه‌سن حوالی سالهای ۳۳۵ـ۳۳۶میلادی، بخشی از بلاسگان را اشغال کرده و به جمع‌آوری نیرو پرداخته، در حالی که، دست کم در ظاهر، دست نشاندهٔ شاه شاهان بوده است. در آغاز قرن بعد، مسروب قدیس ، در مأموریت دینی خویش، به موعظه و دعوت در بلاسگان پرداخت که به گفته کوریون (۵/۱۱، ص۳۴) در آن هنگام به آلبانیا تعلق داشته است. این وضع را می‌توان به نوعی دست‌نشاندگی بلاسگان در برابر آلبانیا تعریف کرد.در مورد شورش ارمنستان در برابر ایران در زمان یزدگرد دوم، از بلاسگان هم نام برده شده است؛ از این قرار که درنبردی در نزدیکی رود لوپ‌نس ، بعضی از اشراف ارمنی‌به شاه بلاسگان و نیروهای او حمله‌ور شدند (الیشه،۵۹/۴، ص۱۴۷ـ۱۴۸، لانگلوا، ج۲، ص۲۰۸؛ مُوسِس کالان کاتواسئی، ۲/۲، ص۶۷). از فحوای کلام آشکارا معلوم است که در آن زمان نیروهای بلاسگان در کنار ایرانیان می‌جنگیده‌اند. اما شاه این کشور، که الیشه او را هون‌می‌خواند، در خروج بر ولینعمت ساسانی خود درنگ نکرد؛ و متعاقباً یک لشکر ایرانی را در آلبانیا قتل‌عام کرد، و بعد از آن به دستور یزدگرد دوم به قتل رسید (الیشه، ۳۰/۷، ص۲۶۳ـ۲۶۴؛ لانگلوا، ج۲، ص۱۴۷ـ ۱۴۸). بخشهایی که در زبان ارمنی سپندران پروژ و اورمزدپروژ و آتسی‌باگاوان و شاید الوان خوانده می‌شوند و همگی در جنوب کُر قرار دارند احتمالاً در زمان حکومت ساسانیان به وجود آمدند ( رجوع کنید به هوبشمان، ص۳۵۲). نام دو بخش اول که در فارسی میانه سپندران پیروز و هرمزد پیروز خوانده می‌شوند، قطعاً اصل ساسانی دارد.مسیحی شدن اهالی بلاسگان و بقایای تمدن ایرانی نزد کافرکیشان دوران متأخر. دو تن در دو مرحله کوشیدند تا اهالی بلاسگان را به دین مسیح هدایت کنند؛ یکی گرگوری که ظاهراً این کار به شهادتش منجر شد، و دیگری مِسروب قدیس. اما از نتایج این فعالیتها، و اینکه آیا این کار بعد هم ادامه یافت یا خیر، چیزی نمی‌دانیم. واقعیت مسلّم این است‌که در نامهای از یوحنای دوم، اسقف اعظم کلیسای ارمنستان،در ربع سوم قرن ششم، خطاب به اسقف اعظم آلبانیا، کتابِ نامه‌ها (ص۲۱: موسِس کالان کاتواسئی۷/۲، ص۷۲)، در میان اسقفان دیگر، از تیموتی اسقف بلاسگان، نیز نام برده‌شده است. علاوه بر این، مُهری به زبان پهلوی، متعلق به دوره ساسانی که اخیراً از آن خبر داده‌اند (ژینیو ، ج۲،ص۶۴، نیز رجوع کنید به ص۵)، به نام «اسقف اعظم کلیسای هلبن و بَلاسَگان» منقور شده است. در این نوشته هلبن را می‌توان به احتمال زیاد نام پارسی میانه شهری دانست که به زبان ارمنی‌آن را اَلِوان می‌خوانده‌اند (شاید همان شهر آلبانای بطلمیوس، ۲/۱۱/۵ باشد) و حاکم‌نشین ناحیه‌ای به همین نام در بلاسگان بوده است.به هر حال، واقعیت این است که تا ۱۸۴/ ۸۰۰ درمنطقهٔ مُغان تغییر دین صورت نگرفت. اسقف اِلی‌یا که برای ترویج انجیل به این سرزمین ـ که دیگر بلاسگان‌نام نداشت‌ـ مأموریت یافته بود، با مردمی روبرو شد که‌خدایی به نام یَزد را که در درخت بلوطی به نام «شاهِجنگل» می‌زیست می‌پرستیدند و بوته‌هایی که پیرامون‌این درخت بودند، «کودکان یَزد» خوانده می‌شدند. اهل‌محل مدّعی بودند که این خدا از اجدادشان به آنان رسیده اسـت (تومادو مارگا، ج۲، ص۵۰۹، ۵۱۲؛ نیز رجوع کنید به فی، ص۳۴۰ـ ۳۴۱). یَزد در پهلوی واژه‌ای معمول دالّ برخداست. کیشی که اسقف الی‌یا می‌بایست با آن مبارزه‌می‌کرد، آشکارا برگرفته از اعتقادات مزدایی دوران ساسانی‌بود که احتمالاً با پرستش محلی درختان مقدس درآمیخته بود.”